.
Lễ Chúa Giáng Sinh lại đến với thông điệp không đổi: “Bình an dưới thế cho người thiện tâm”. Người thiện tâm sẽ có niềm vui bình an trong tâm hồn và đồng thời sẽ tạo nên một xã hội bình an. Nhưng rõ hơn lúc nào, thông điệp này có vẻ lạc lõng giữa lòng một thế giới đang có rất nhiều mối bất ổn. Nhìn vào thực trạng thế giới ngày nay, người ta hoang mang không rõ nó đang đi từng bước tới một xã hội bình an hay một xã hội đầy mối bất an. Nỗi hoang mang phần nào có thể nhận ra qua những tác phẩm văn chương, một dạng thức phản ảnh tâm trạng thời đại. Nói cho hợp với ngôn ngữ thời đại, câu hỏi sẽ là: thế giới tương lai của chúng ta sẽ là một utopia hay một dystopia.
Utopia (tiếng La Tin) một thuật ngữ của văn học Tây phương đã có từ thế kỷ 16. Nó là danh xưng cho một xã hội lý tưởng, nơi có đầy đủ phẩm chất của sự sống. Ở đó mọi người đều bình đẳng, tâm trí không vướng mắc tội lỗi, ai ai cũng yêu thương nhau, trong một môi trường bình an và phong phú tài nguyên. Utopia là hình ảnh của đời sống ở vườn địa đàng đã được miêu tả trong Thánh Kinh.
Lễ Chúa Giáng Sinh lại đến với thông điệp không đổi: “Bình an dưới thế cho người thiện tâm”. Người thiện tâm sẽ có niềm vui bình an trong tâm hồn và đồng thời sẽ tạo nên một xã hội bình an. Nhưng rõ hơn lúc nào, thông điệp này có vẻ lạc lõng giữa lòng một thế giới đang có rất nhiều mối bất ổn. Nhìn vào thực trạng thế giới ngày nay, người ta hoang mang không rõ nó đang đi từng bước tới một xã hội bình an hay một xã hội đầy mối bất an. Nỗi hoang mang phần nào có thể nhận ra qua những tác phẩm văn chương, một dạng thức phản ảnh tâm trạng thời đại. Nói cho hợp với ngôn ngữ thời đại, câu hỏi sẽ là: thế giới tương lai của chúng ta sẽ là một utopia hay một dystopia.
Utopia (tiếng La Tin) một thuật ngữ của văn học Tây phương đã có từ thế kỷ 16. Nó là danh xưng cho một xã hội lý tưởng, nơi có đầy đủ phẩm chất của sự sống. Ở đó mọi người đều bình đẳng, tâm trí không vướng mắc tội lỗi, ai ai cũng yêu thương nhau, trong một môi trường bình an và phong phú tài nguyên. Utopia là hình ảnh của đời sống ở vườn địa đàng đã được miêu tả trong Thánh Kinh.
Trái ngược với utopia là dystopia (tiếng Hy lạp). Danh xưng này xuất hiện trên văn học ở thể kỷ 19, dùng để ám chỉ một xã hội điêu tàn do hậu quả của ách thống trị độc tài áp bức. Cuộc sống ở đó đầy bất an bởi nạn khủng bố. Dân chúng nghèo đói do suy thoái kinh tế. Người đối với người toàn là những mánh lới xấu xa với não trạng buông thả trong lối sống vô luân.
Sau thế chiến II, dystopia không còn là một hình ảnh văn học nhưng trở thành nỗi lo âu thật sự. Nó phản ảnh tâm trạng sợ hãi bị hủy diệt bởi vũ khí nguyên tử và hóa học. Càng ngày ám ảnh dystopia càng thấm sâu để tạo nên một ý thức lo lắng. Ý thức này lộ diện rõ nhất trong trí óc các nhà văn, những người có óc trực giác bén nhậy đi trước thời đại. Chính họ đã tiên tri về thế giới tương lai theo mô thức dystopia.
Dựa vào những tác phẩm nói về dystopia, giới điện ảnh Hollywood triệt để khai thác viễn ảnh này. Tôi xin đưa ra vài hình ảnh tượng trưng mà họ mô tả. Thế giới tương lai sẽ bị cai trị bởi những nhà lãnh đạo độc tài hay bởi hệ thống điện toán siêu thông minh. Quan chức và công dân thực sự của thế giới ấy là những tên robots. Con người trở thành những công nhân nô lệ. Để kìm kẹp con người trong tình trạng nô lệ, óc con người sẽ bị xóa bỏ trí nhớ, bị tẩy não, để thay vào đó là những mệnh lệnh và chương trình làm việc. Dân chúng bị phân chia thành nhiều khu định cư, xếp đặt theo nhu cầu lao động chuyên ngành. Tư tưởng tự do không còn, con người bị kiểm soát bởi chế độ quản chế lương thực và hệ thống an ninh theo dõi… Các bạn có thể tìm thấy tất cả những hình ảnh này qua những tập chuyện được chuyển thành phim rất ăn khách như Terminator, The Hunger Games, the Giver, Divergent, Edge of Tomorrow …v.v. “Được” đánh trúng tâm lý, thiên hạ ùn ùn móc tiền túi mua vé xem phim để đối diện với nỗi sợ hãi, qua một tương lai ảo, và để hy vọng tìm ra lối thoát
Dựa vào những tác phẩm nói về dystopia, giới điện ảnh Hollywood triệt để khai thác viễn ảnh này. Tôi xin đưa ra vài hình ảnh tượng trưng mà họ mô tả. Thế giới tương lai sẽ bị cai trị bởi những nhà lãnh đạo độc tài hay bởi hệ thống điện toán siêu thông minh. Quan chức và công dân thực sự của thế giới ấy là những tên robots. Con người trở thành những công nhân nô lệ. Để kìm kẹp con người trong tình trạng nô lệ, óc con người sẽ bị xóa bỏ trí nhớ, bị tẩy não, để thay vào đó là những mệnh lệnh và chương trình làm việc. Dân chúng bị phân chia thành nhiều khu định cư, xếp đặt theo nhu cầu lao động chuyên ngành. Tư tưởng tự do không còn, con người bị kiểm soát bởi chế độ quản chế lương thực và hệ thống an ninh theo dõi… Các bạn có thể tìm thấy tất cả những hình ảnh này qua những tập chuyện được chuyển thành phim rất ăn khách như Terminator, The Hunger Games, the Giver, Divergent, Edge of Tomorrow …v.v. “Được” đánh trúng tâm lý, thiên hạ ùn ùn móc tiền túi mua vé xem phim để đối diện với nỗi sợ hãi, qua một tương lai ảo, và để hy vọng tìm ra lối thoát
Cũng có nhiều học giả, đóng vai tiên tri thời đại, có nhận định cùng chiều với “nhóm dystopia”. Họ đưa ra hình ảnh thế giới hiện tại làm dẫn chứng cho nhận định của họ. Chẳng hạn chủ trương khủng bố của nhóm ISIS; hiện tượng nước mạnh áp chế nước nhỏ; những nhà lãnh đạo độc tài khùng điên; tình trạng khan hiếm năng lượng và lương thực; bệnh đại dịch AIDS và Ebola; sự biến đổi khí hậu toàn cầu; dân trong các nước giàu sợ hãi những người di dân (tâm lý học gọi là ám ảnh xenophobia)…. Thế giới hầu như không còn chỗ nào có thể được coi là utopia. Ngay tại nước Mỹ, nơi được cho là một quốc gia khuôn mẫu về tự do tư tưởng và dân chủ. Vào tháng 10, 2014 vừa qua thành phố Oklahoma đã cho phép nhóm thờ Satan cử hành “lễ đen” (black mass) dưới phòng hội của tòa thị chánh, dù có hằng trăm ngàn người phản đối. Ông tỉnh trưởng không thể ngăn cản chúng vì chính chức vụ của ông là phải bảo vệ lý tưởng tự do của hiến pháp Mỹ, trong đó xác định rằng mọi tôn giáo đều được quyền bình đẳng. Điều trớ trêu của sự kiện là lý tưởng tự do đã tiếp tay cho những kẻ xấu lợi dụng. Những kẻ khủng bố được quyền tự do mang súng và tự do đi lại khắp nơi.
Cũng có nhiều học giả có nhận định ngược chiều với viễn ảnh dystopia. Họ cho rằng sự hiện hữu của văn hóa dystopia chỉ để cảnh báo con người đừng có những chọn lựa sai lầm mà thôi. Nó không thể là một thế giới tương lai của chúng ta. Những lời nhận định này đáng cho chúng ta chú ý hơn. Theo triết gia Ernst Bloch: utopia là niềm hứng khởi trong ý thức con người chứ không mang ý nghĩa một nơi chốn. Nó là nguyên lý của hy vọng. Utopia là mục tiêu cho sự chuyển hóa. Chúng ta tin vào một tương lai có thể kiểm soát bởi những cố gắng không ngừng. Lý do giản dị vì chúng ta vẫn còn niềm tin vào bản tính thiện của con người. Thiện tâm là cấu trúc của xã hội bởi vì xã hội là thành quả của những gì con người nắm giữ.
Dĩ nhiên chúng ta không thể ngây thơ tin vào một xã hội utopia quá lý tưởng hay một xã hội dystopia quá bi thảm. Tuy nhiên hai hình ảnh về utopia và dystopia vẫn bắt buộc phải có. Bởi vì làm sao con người có thể tạo tác một xã hội tương lai nếu không có một hình ảnh gợi ý về nó. Việc làm này cũng là nhiệm vụ của tôn giáo, hay chính trị, hoặc một triết thuyết. Tuy nhiên văn chương và điện ảnh bao giờ cũng là hai dạng truyền thông gây ấn tượng mạnh nhất, hấp dẫn nhất, và phổ cập hơn cả. Để rồi cuối cùng ai cũng thấy rõ một điều chắc chắn là: trong viễn ảnh tương lai, nơi nào thiếu tình yêu nơi đó sẽ là dystopia.
Thời sự cũng đã chứng minh ngay trong bối cảnh dystopia vẫn có những người thiện tâm. Sách Tông Đồ Công Vụ đã thuật lại một số cộng đồng Công Giáo đầu tiên trong thế kỷ I. Những cộng đồng này đúng là những xã hội utopia. Những người giàu có trong cộng đồng tự nguyện đem tài sản của mình trao cho các Tông Đồ để phân phát cho người nghèo.
Gần đây, kể từ tháng 10, 2016, trận bão Sarika gây ra thảm họa lụt ở miền Trung Việt Nam. Ba tỉnh Hà Tĩnh, Quảng Bình, và Huế bị thiệt hại nặng nề với hàng chục ngàn ngôi nhà bị phá hủy. Dân chúng lâm vào cảnh không có lương thực, không có quần áo ấm và nước sạch. Trong hoàn cảnh bi đát ấy, rất nhiều tư nhân, ở hải ngoại cũng như trong nước, tự ý quyên góp tiền bạc và tự ý xả thân đến cứu giúp những người bị nạn. Vì là những đóng góp riêng lẻ từ cá nhân nên không thể biết số tiền đóng góp là bao nhiêu, nhưng ai cũng biết không phải là ít. Một thí dụ cụ thể chỉ trong 4 ngày đầu mà tiền cứu trợ từ tư nhân chuyển vào quĩ của MC Phan Anh lên đến hơn 16 tỷ đồng.
Cũng có nhiều học giả có nhận định ngược chiều với viễn ảnh dystopia. Họ cho rằng sự hiện hữu của văn hóa dystopia chỉ để cảnh báo con người đừng có những chọn lựa sai lầm mà thôi. Nó không thể là một thế giới tương lai của chúng ta. Những lời nhận định này đáng cho chúng ta chú ý hơn. Theo triết gia Ernst Bloch: utopia là niềm hứng khởi trong ý thức con người chứ không mang ý nghĩa một nơi chốn. Nó là nguyên lý của hy vọng. Utopia là mục tiêu cho sự chuyển hóa. Chúng ta tin vào một tương lai có thể kiểm soát bởi những cố gắng không ngừng. Lý do giản dị vì chúng ta vẫn còn niềm tin vào bản tính thiện của con người. Thiện tâm là cấu trúc của xã hội bởi vì xã hội là thành quả của những gì con người nắm giữ.
Dĩ nhiên chúng ta không thể ngây thơ tin vào một xã hội utopia quá lý tưởng hay một xã hội dystopia quá bi thảm. Tuy nhiên hai hình ảnh về utopia và dystopia vẫn bắt buộc phải có. Bởi vì làm sao con người có thể tạo tác một xã hội tương lai nếu không có một hình ảnh gợi ý về nó. Việc làm này cũng là nhiệm vụ của tôn giáo, hay chính trị, hoặc một triết thuyết. Tuy nhiên văn chương và điện ảnh bao giờ cũng là hai dạng truyền thông gây ấn tượng mạnh nhất, hấp dẫn nhất, và phổ cập hơn cả. Để rồi cuối cùng ai cũng thấy rõ một điều chắc chắn là: trong viễn ảnh tương lai, nơi nào thiếu tình yêu nơi đó sẽ là dystopia.
Thời sự cũng đã chứng minh ngay trong bối cảnh dystopia vẫn có những người thiện tâm. Sách Tông Đồ Công Vụ đã thuật lại một số cộng đồng Công Giáo đầu tiên trong thế kỷ I. Những cộng đồng này đúng là những xã hội utopia. Những người giàu có trong cộng đồng tự nguyện đem tài sản của mình trao cho các Tông Đồ để phân phát cho người nghèo.
Gần đây, kể từ tháng 10, 2016, trận bão Sarika gây ra thảm họa lụt ở miền Trung Việt Nam. Ba tỉnh Hà Tĩnh, Quảng Bình, và Huế bị thiệt hại nặng nề với hàng chục ngàn ngôi nhà bị phá hủy. Dân chúng lâm vào cảnh không có lương thực, không có quần áo ấm và nước sạch. Trong hoàn cảnh bi đát ấy, rất nhiều tư nhân, ở hải ngoại cũng như trong nước, tự ý quyên góp tiền bạc và tự ý xả thân đến cứu giúp những người bị nạn. Vì là những đóng góp riêng lẻ từ cá nhân nên không thể biết số tiền đóng góp là bao nhiêu, nhưng ai cũng biết không phải là ít. Một thí dụ cụ thể chỉ trong 4 ngày đầu mà tiền cứu trợ từ tư nhân chuyển vào quĩ của MC Phan Anh lên đến hơn 16 tỷ đồng.
Vào thời đức Giêsu ra đời, tất cả những bất công, áp chế, kỳ thị, tàn ác… đều có mặt. Đức Giêsu không tránh né chúng, Người đã hứng chịu nỗi bất công bi đát ấy để cứu rỗi nhân loại vì Người vẫn đặt niềm tin vào tính thiện của con người. Người đến để nhắc nhở con người hãy yêu thương lẫn nhau. Đức Giêsu đã nói với chúng ta: “Nước Trời ở giữa các ông” (Lc 17:20-25). Nước Trời ở trong tâm hồn của mỗi người. Đức Giêsu cũng nói với người đàn bà phạm tội ngoại tình, “Ta không xử tội ngươi đâu! Ði đi! Từ nay đừng phạm tội nữa” (Ga 8:11). Đức Giêsu giảng rằng dystopia chỉ là hậu quả của sự lựa chọn sai lầm, nhưng có thể sửa đổi. Bởi vì thế giới không thể bình an nếu còn có những ác tâm bùng lửa ganh ghét, thù hận, tàn bạo, bóc lột. Mỗi năm vào dịp lễ Giáng Sinh, thông điệp “Bình an dưới thế cho người thiện tâm” lại nhắc nhở nhân loại hãy chung sức xây dựng một thế giới bình an.
by Đỗ Trân Duy
by Đỗ Trân Duy
__________
Hình minh họa từ internet.
Hình minh họa từ internet.